ارکیده شاپرکی (ارکیده پروانه ای) – Moth Orchid (Phalaenopsis amabilis)
ارکیده شاپرکی یا Moth Orchid با نام علمی Phalaenopsis amabilis که ارکیده پروانه ای، ارکـیده شپ پره، ارکـیده کوهی، ارکـیده فالانوپسیس، ارکـیده ماه یا Moon Orchid و Anggrek Bulan نیز نامیده می شود، گونه ای سایه دوست و بسیار متنوع از یک سردۀ بزرگ به نام فالانوپسیس، از تیرۀ ارکـیده یا ثعلبیان و از راستۀ مارچوبه سانان است که بومی شرق هند و شمال استرالیا بوده و یکی از سه گل ملی کشور اندونزی است. ارکـیده یا ثعلب با حدود ۸۵۰ سرده و ۱۷۰۰۰ گونه یکی از بزرگترین تیره های گیاهی گل دار مشتمل بر گونه‌های چند ساله زمینی و بالارونده با غده‌های گوشتی یا پایه با گل‌های نامنظم و دانه‌های ریزاست. ثعلب کاربردهای خوراکی و دارویی فراوان داشته و در گذشته برای تهیه بستنی سنتی ایرانی از آن استفاده می شده است. از این رو گاه جمع آوری بیش از اندازۀ این گیاه آن را در معرض خطر نابودی قرار داده است.
معرفی گیاه
ارکیده شاپرکی (ارکیده پروانه ای) یا Moth Orchid با نام علمی Phalaenopsis amabilis گیاهی زینتی و بسیار زیباست که درتمام دنیا شناخته شده و در اروپا، آمریکا و آسیای دور از پر فروش ترین و جذاب ترین گیاهان برای منازل، رستورانها، هتلها و مراکز عمومی دیگر است. این محبوبیت از آنجاست که این گیاه کم توقع، نه تنها نگهداری چندان سختی نمی طلبد، بلکه در زمان گلدهی نیز گل های زیبای آن بسته به محیط و شرایط نگهداری در حدود سه تا شش ماه کاملاً زیبا و درخشنده باقی می مانند. Phalaenopsis amabilis سیستم گلدهی و گرده افشانی پیچیده ای دارد. اندازه گل های Phalaenopsis amabilis از قطر ۵ تا ۱۲ سانتی‌متر متغیر است. رنگ گل ها بسیار متنوع است و به رنگ سفید، ارغوانی (بنفش) و ارغوانی رگه‌دار، صورتی و زرد و ترکیبی از سفید و صورتی و … نیز وجود دارند.
ارکیده شاپرکی (ارکیده پروانه ای) به خاطر ظاهر ظریف و زیبای خود ،شکوه، شیک و آنتیک بودن را به منزل القا می کند. Phalaenopsis amabilis، گیاهی سایه دوست و گرمسیر بوده و بومی شرایط گرم و مرطوب محسوب می شود و به همین دلیل می توان آن را در دمای معمول داخل آپارتمان نگهداری کرد. مدت زمان نگهداری ساقه گل دهنده در Phalaenopsis amabilis بسیار زیاد و باور نکردنی است. یعنی زمانی حدود ۳ تا ۶ ماه یک ساقه گل دهنده به شکوفایی ادامه می دهد. حتی شاخه بریده این گل هم یک ماه در آب دوام می‌آورد. جالب توجه این است که ریشه‌های بیرون زده از خاک در گلدان Phalaenopsis amabilis علامت خوبی برای سلامتی گیاه هستند که برای جذب رطوبت هوا از گلدان خارج می شوند.
مراقبت و نگهداری
نور
ارکیده شاپرکی (ارکیده پروانه ای) گیاهی سایه دوست است. محل گلدان باید نه خیلی تاریک باشد و نه در معرض تشعشع آفتاب باشد تا موجب سوختن برگ های آن بشود. نور غیر مستقیم هرچه بیشتر باشد برای گلدهی آن بهتر است.
آبیاری
حدود 7 الی 10 روز یک بار برای آبیاری ارکیده شاپرکی (ارکیده پروانه ای) مناسب خواهد بود. به هر صورت کم آبی نباید تا مرز خشکیدگی و پژمردگی گیاه برسد. گلدان ها قبل از خشک شدن باید آبیاری شوند و صبر شود تا دوباره تقریباً نزدیک به خشک شدن برسد تا مجددا آبیاری انجام شود. در زمستانها که لوازم گرمایشی روشن میشوند رطوبت هوا کم می شود و نیاز به آبیاری بیشتر خواهد بود. همچنین به غنچه‌ها و شکوفه‌ها نباید آب زده شود زیرا موجب کاهش عمر گل ها خواهد شد.
دما
دمای مطلوب برای ارکیده شاپرکی (ارکیده پروانه ای) بین ۱۲ تا ۲۸ درجه سانتی گراد است که تقریباً همان محدودۀ دمایی معمول داخل آپارتمان است.
رطوبت
نیاز رطوبتی ارکیده شاپرکی (ارکیده پروانه ای) باید به نحو ویژه ای تامین شود. معمولاً در خاک این گیاه از دانه‌های سنگ های سبک معدنی مانند لیکا و پرلیتهای درشت یا پوکه‌های معدنی درشت استفاده می شود تا ریشه ارکیده شاپرکی (ارکیده پروانه ای) با چسبیدن به این مواد معدنی رطوبت هوا را از آنها بگیرد.
تمیزنمودن برگ
ضرورت ندارد ولی می توان با دستمال نرم نمدار برگ های Moth Orchid را به آرامی تمیز نمود.
گل دهی
مدت زمان نگهداری ساقۀ گلدهنده در ارکیده شاپرکی (ارکیده پروانه ای) بسیار زیاد و باور نکردنی است. یعنی زمانی حدود 3 تا 6 ماه یک ساقه گلدهنده به شکوفایی ادامه می دهد. حتی شاخه بریده این گل هم یک ماه در آب دوام می‌آورد.
بعد از تمام شدن غنچه‌ها ساقۀ گلدهندۀ ارکیده شاپرکی (ارکیده پروانه ای) باید بررسی شود. روی ساقه زبانکهای سبز یا قهوه‌ای وجود دارد که از ساقه‌های گلدهنده جانبی حفاظت می کنند. در صورت وجود چنین زبانکهایی ساقه گلدهنده نباید قطع شود و باید اجازه داد که ساقه‌های جانبی نیز رشد کنند و شکوفا بشوند. اگر ساقه جانبی وجود نداشت قطع کردن ساقه گل دهنده اصلی موجب تسریع در گلدهی مجدد خواهد شد.
تغذیه
کود کریستالون هلندی ۲۰-۲۰-۲۰ یا صورتی رنگ برای تغذیه ارکیده شاپرکی (ارکیده پروانه ای) مفید است. در زمان گلدهی هر 2 تا 3 هفته یک بار و در زمان برگ دهی هر سه هفته یک بار باید به مقدار نصف مقدار توصیه شده روی بسته در یک پارچ آب حل شود و به خاک گیاه داده شود.
هرس
ارکیده شاپرکی (ارکیده پروانه ای) نیاز به هرس کردن ندارد.
تکثیر
مهم ترین روش ها برای تکثیر ارکیده شاپرکی (ارکیده پروانه ای) عبارتند از:
- روشهای کشت بافت (مناسب برای تکثیر در مقیاس تجاری)
- تکثیر از طریق بذر (مستلزم زمان بیشتر و استفاده از قارچ های همزیست برای جوانه زنی)
- تقسیم بوته (مناسب برای برخی گونه ها)
- قلمه زنی انتهایی (مناسب برای برخی گونه ها)
تعویض گلدان
معمولا بعد از پایان گلدهی باید خاک گلدان Moth Orchid را با استفاده از ترکیبی که در بخش «خاک» (همین صفحه) شرح داده شده عوض کرد.
خاک
ترکیبی از مواد سبک و جاذب رطوبت (مانند پرلیت درشت، لیکا، ورمیکولیت و پوکه معدنی درشت خرد نشده) همراه با بقایای پوسیده چوب یا پیت ماس یا کوکوپیت به علاوه مقداری ذغال چوب و مقدار کمی شن و البته خزه برای رشد Moth Orchid ایده آل است. همچنین باید توجه داشت که Moth Orchid را نباید در خاک باغچه کاشت. ریشۀ Moth Orchid قادر به فتوسنتز و غذاسازی اندک است پس گیاه باید در گلدان های پلاستیکی روشن یا شیشه ای نگهداری شود که نور از آن عبور کند و ریشه های گیاه هم کمی نور دریافت کنند.
عوارض و درمان
جوانه ها در شب صدمه می بینند
عامل آن حشرۀ تریپش است، با سم حشره کش، باید Phalaenopsis amabilis را هر هفته یک بار سمپاشی نمود تا علائم برطرف شوند. ممکن است به جای ماندن قطرات حاصل از غبارپاشی روی گل های Phalaenopsis amabilis همین علائم بوجود آیند.
گل ها ظاهر نمی شوند
احتمالاً گلدان انتخابی برای Phalaenopsis amabilis خیلی بزرگ است، در کاشت های بعدی حجم گلدان باید متناسب با وضع گیاه انتخاب شود.
در زمستان گیاه سیاه می شود
شب ها که هوا سردتر است، Phalaenopsis amabilis باید به محل گرم تری منتقل شود. احتمال دیگر این است که صدمه وارد آمده مربوط به استفاده از مواد شیمیایی براق کننده باشد، از آنها نباید استفاده نمود.
بروز زخم های پنبه ای شکل سفیدرنگ روی برگها و قاعده آنها
عامل آن آفت است. باید Phalaenopsis amabilis را با سم حشره کش نفوذی هر چهارده روز یک بار سمپاشی نمود تا علائم برطرف شوند.
رطوبت کافی است ولی برگها و گلها خشک می شوند
ناشی از تابش مستقیم خورشید به Phalaenopsis amabilis است. Phalaenopsis amabilis نیاز به مکانی با تابش نورغیرمستقیم دارد.
غنچه ها منقبض شده و خشک می شوند
هوا گرم و خشک است، در این شرایط Moth Orchid باید هر دو روز یک بار با آب ولرم و بدون املاح غبارپاشی شود. می توان گلدان Moth Orchid را در گلدانی بزرگتر گذاشته و حد فاصل دو گلدان را با پیت و خزه مرطوب پر نمود تا رطوبت پایدار و دائمی ایجاد شود.
برگها قهوه ای شده و گیاه در حال خشکیدن است
خاک Moth Orchid خیلی خشک و گیاه تشنه است، می توان گلدان را به مدت ۱۵ دقیقه درون سطل پر از آب قرار داده و سپس خارج نمود. خاک Moth Orchid را در تابستان همیشه باید مرطوب نگه داشت و نباید اجازه داده شود آب اضافی در گلدان باقی بماند.
رشد گیاه متوقف است
دمای هوا برای رشد Moth Orchid پایین است. گیاه باید به محل گرم تری منتقل شود.
سطح برگها وگلها دارای تار عنکبوت است
کنه ریز قرمز عامل آن است. باید با اسفنج یا پارچه پشت برگهای Moth Orchid را طبق دستور با سم کنه کشی سمپاشی نمود تا علائم بر طرف شود. تامین رطوبت مناسب در کاهش آفت موثر است.
برگ ها می ریزند
آبیاری بیش از اندازه بوده و خاک Moth Orchid باتلاقی شده است. زهکش باید بازدید شده و آب اضافی گلدان و زیر گلدانی خارج شود.
نکات و ملاحظات
- ارکیده شاپرکی (ارکیده پروانه ای) از گیاهان اپی فیتیک (گیاهان هوازی که که روی سطح یک گیاه دیگر رشد می کند و رطوبت و مواد مغذی آن را از هوا ، باران ، آب یا از بقایای جمع شده در اطراف آن به دست می آورند) یا لیتوفیتیک (گیاهانی که درمیان یا روی سنگ ها رشد می کنند) به شمار آمده و دارای ریشه های بلند و ضخیم ، بین دو تا هشت برگ برگ غلیظ و گوشتی است که پایه های آنها ساقه و گل تقریباً مسطح ، سفید و طولانی مدت بر روی یک ساقه گل شاخه دار با حداکثر ده گل روی هر شاخه است.
- ارکـیده ها ارتباط تنگاتنگی با ارزش های نمادین در فرهنگ ها و ملل مختلف دارند. گل شهر Shaoxing در چین، گل ملی در کشورهای ونزوئلا، کلمبیا، سنگاپور، کاستاریکا، هندوراس، بلیز، گواتمالا، پاناما و ایالت آسام در هند همگی گونه هایی از انواع گونه های ارکیده هستند.
کلمات کلیدی پیشنهادی برای جستجو و کسب اطلاعات بیشتر از سایر مراجع:
ارکیده شاپرکی | ثعلب | ارکیده پروانه ای
ارکـیده شب پره | ارکـیده کوهی | ارکـیده فالانوپسیس | ارکـیده ماه
Moth Orchid | Moon Orchid | Phalaenopsis amabilis
Phalaenopsis Orchid | Anggrek Bulan
