اسطوخودوس (اسطوخدوس) – Lavender (Lavandula)
اسطوخودوس ( اسطوخدوس) یا Lavandula با نام علمی Lavandula angustifolia که بیشتر به Lavender شهرت دارد گونه ای از گیاهان چند ساله از راستۀ نعناسانان، تیرۀ نعنائیان و سردۀ اسطخودوس است که در منطقۀ جنوب غرب آسیا و شبه قارۀ هند قدمتی بالغ بر 2500 سال داشته و در نزد مردم گیاهی مقدس بوده است. از این گیاه افزون بر مصارف خوراکی و دارویی، به عنوان خوشبوکنندۀ هوا، مو، لباس و لوازم شخصی استفاده می شده است. با توجه به قدمت تاریخی، این گیاه دارای نام های گوناگونی نظیر خیر دشتی، آنس الارواح، لاوند، ممسک الارواح، ضُرم، زغلیل، رزالذهب، خیری، خرام، خرامی، آلاله تلخ، گل‌لاوند و شاه‌اسپرم رومی است.
معرفي گياه
اسطوخودوس (اسطوخدوس) یا Lavender با نام علمی Lavandula angustifolia درختچه ای معطر، چند ساله و هميشه سبز دارای گونه های بسیار در جهان است که به طور معمول ارتفاع 30 الی 60 سانتي متری دارد و به ارتفاع 1 تا 2 متر نیز می تواند برسد. اسطوخودوس به راحتی درحدود 15 تا 20 سال در یک مکان می تواند نگهداری شود. دارای سیستم ریشه ای بلند است که می تواند از عمق 3 تا 4 متری آب را جذب کند.
برگ های همیشه سبز و نیزه ای شکل آن که 2 تا 6 سانتی متر طول و 4 تا 6 میلی متر عرض دارند، به رنگ سبز تیره اند که کرک های فراوانی داشته و از این رو به رنگ خاکستری تا نقره ای دیده می شوند. اسطوخودوس داراي ساقههاي متعدد چوبي شده در قاعده است و گل هاي صورتی، ارغوانی و آبي رنگ آن در رأس ساقهها ظاهر مي شوند. گل های اين گياه جاذب زنبور عسل بوده و عسل مرغوبي از آن توليد می شود. میوه اسطوخودوس از نوع فندقه می باشد که به رنگ قهوه ای تیره دیده می شود. وزن هزار دانه اش 0/85 تا 1/1 گرم است.
اسطوخودوس (اسطوخدوس) در خاکهای سبک شنی ودر ارتفاعات 1700 متری از سطح دریا به صورت خودرو می روید. اين گياه بسيار كم توقع بوده و در خاك فقير، آهكي و كم آب، در خاكهايي با pH بيشتر از 7، آهكي و سنگين (رسي) به خوبي رشد ميكند. بايد توجه داشت كه اين گياه به شوري آب نيز تا حدي مقاوم است و می توان آن را در نقاطي كه داراي تشعشع شديد آفتاب است مانند حاشيه آسفالت خیابان ها كشت نمود.
مراقبت و نگهداری
نور
گیاه Lavandula angustifolia یک گیاه پرنوراست و قرارگرفتن در زیر نور کامل خورشید به مدت روزانه حداقل ۸ تا ۱۰ ساعت به ویژه در هنگام تکثیر بهترین شرایط برای آن است.
آبیاری
اسطوخودوس به طور کلی در برابر خشکی مقاوم است و بعد از اینکه اصطلاحاً خود را بگیرد و ریشه دار شود، مقاوم تر نیز خواهد شد. گیاه جوان نیاز به بارش کافی یا آبیاری خوب دارد. آبیاری قطره‌ای بهترین شیوه آبیاری در شرایط آب و هوایی مرطوب است.
دما
محدودۀ دمایی 5- تا 22 درجه سانتي گراد برای Lavandula angustifolia مناسب است.
رطوبت
Lavandula angustifolia رطوبت کمی نیاز دارد.
تمیزنمودن برگ
نیاز ندارد (چندان هم امکان پذیر نیست!)
گل دهی
گل های صورتی ارغوانی و آبي رنگ Lavandula angustifolia در رأس ساقه های آن ظاهر مي شوند. گل ها برای زنبور عسل جذاب بوده و عسل تولید شده از آن مرغوب است.
تغذیه
اسطوخودوس (اسطوخدوس) در زمان تکثیر خاک ضعیف را ترجیح می‌دهد. کود دهی بیش از اندازه می تواند موجب کاهش شکوفه‌های گل و کاهش کیفیت روغن خالص آن شود. برای هر بوته تنها افزودن یک مشت خاک کود آلی در بهار کافی است.
هرس
هرس کردن اسطوخدوس را زمانی باید شروع کرد که گیاه جوان هنوز در گلدان قرار دارد و در طول عمر گیاه حداقل یک بار در سال باید انجام شود. نصف تا یک سوم گیاه را باید برید تا بخش میانی گیاه تبدیل به چوب نشود. اگر Lavandula angustifolia سه یا بیش از سه سال داشته و تا به حال هرس نشده باشد، هرس کردن آن در این مرحله فایده‌ای نخواهد داشت. این گیاه را اوایل پاییز و خیلی زودتر از اولین احتمال یخبندان باید هرس کرد.
تکثیر
تکثیر اسطوخودوس (اسطوخدوس) از بذر چندان اثربخش نیست. بهتر است آن را قلمه بزنید یا توصیه می‌شود از روش لایه بندی استفاده کنید.
تعویض گلدان
ضرورت ندارد.
خاک
بهترین خاک برای پرورش اسطوخدوس خاک برگ (loam) ماسه‌ای یا شنی با pH نزدیک به 8 است. برای دست یافتن به این مقدار ph می‌توان به خاک کمی آهک اضافه نمود.
عوارض و درمان
آفت خاصی شناخته نشده است
—
نکات و ملاحظات
- اسانس Lavandula angustifolia حاوی حدود ۴۰% استات ليناليل است و در آن تركيباتي نظير اسيد بوتيريك، اسيد پروپيونيك، اسيد والريك، لينالول آزاد و ژرامبول نیز وجود دارد.
- این گیاه علاوه بر بوی خوشی که دارد ضد عفوني كننده خوبي نیز هست.
- اسطوخودوس (اسطوخدوس) در درمان بيماريهاي عصبي، استرسها، خستگي هاي روحي و سردردها مفيد بوده و در درمان تيك عصبي به كار ميرود.
- این گیاه به عنوان بخور در درمان زكام و سرماخوردگي و بيماری های ريوی استفاده ميشود. در درمان سينوزيت به همراه گياه مرزنجوش يا بومادران به عنوان بخور کاربرد دارد.
- دانشمند شهیر ایرانی ابوعلي سينا به اين گياه لقب جاروی دُماغ (فکر) داده است.
- براي رفع كم خوابي در قديم يك مشت از برگ اسطوخدوس زير بالش فرد گذاشته می شد که اثربخشی آن بر آرامش سیستم عصبی امروزه به لحاظ علمی نیز ثابت شده است.
کلمات کلیدی پیشنهادی برای جستجو و کسب اطلاعات بیشتر از سایر مراجع:
اسطوخودوس | آلاله تلخ | گل لاوند | شاه‌اسپرم رومی
Lavandula | Lavandula angustifolia | True Lavender
English Lavender | Garden Lavender | Common Lavender
