چگونه محصولاتی تولید کنیم که بدون آب دوام آورند؟
سخنرانی زیست شناس مولکولی، خانم جیل فارنت در مورد گیاهان فوق مقاوم در برابر خشکسالی و کمبود آب در TED
سنبل آبی، گیاهی آبزی با نام علمی Eichhornia crassipes بومی مناطق گرمسیری آمریکای جنوبی و آمازون است و خارج از محدوده بومی خود به عنوان گونه‌ای مهاجم شناخته می‌شود. این گیاه آزادانه در آب شناور است و تا حدود یک متر بالاتر از سطح آب رشد می‌کند. پهنای برگ‌های سنبل آبی بین 10 تا 20 سانتی‌متر است و به صورت شناور روی سطح آب دیده می‌شود. هر ریشه این گیاه بین هشت تا 15 گل می‌دهد که روی سطح آب می‌رویند و معمولا شش گلبرگ دارند که رنگ آنها بین صورتی و بنفش دیده می‌شود. سنبل آبی رشد بسیار سریعی دارد و هر گیاه هزاران دانه در سال تولید می‌کند که دوام برخی دانه‌ها تا 28 سال هم می‌رسد. همین موضوع باعث می‌شود در برخی مناطق جمعیت این گیاه در دو هفته تقریبا دو برابر شود. به علت رشد سریع، تعداد دانه‌های زیاد و زیبایی ظاهری گل‌های این گیاه، بتازگی به عنوان گیاهی زینتی خرید و فروش شده و در منازل کنار گیاهان آپارتمانی دیده می‌شود. سنبل آبی به دمای هوای پایین حساس است و در زمستان دوام نمی‌آورد، اما در تابستان‌ها گل‌های زیبایی می‌دهد و عمر هر گل بین یک تا دو روز است.
سنبل آبی در ایران
این گیاه برای اولین بار از طریق حمل و نقل دریایی وارد حوزه آبی کشور ما شده است و اکنون در تالاب‌های استان گیلان رشد وسیعی داشته است. این گیاهان را گاهی در تالاب انزلی با نیلوفر آبی اشتباه می‌گیرند که به خاطر شباهت شکل برگ‌ها و رنگ گل‌های این دو گیاه است. سال ۱۳۹۰ برای نخستین بار سنبل آبی در آب‌بندان عینک رشت مشاهده شد. وجود سنبل آبی در آب‌بندان عینک رشت اگرچه خساراتی همچون نابودی تمام گیاهان و جانوران از جمله انواع گیاهان آبزی و ماهی، مار، قورباغه، لاک‌پشت را در پی داشت ولی منجر به کاهش بوی نامطبوع برای ساکنان عینک شد. با این حال، وجود سنبل آبی در ایران که محدوده غیربومی برای آن محسوب می‌شود، باعث شده به عنوان گونه مهاجم در منطقه شناخته شود.
این گیاه بسیار مقاوم است و ریشه‌های آن می‌توانند برخی مواد سمی موجود در آب را جذب کنند. همچنین از این گیاه برای استفاده از مخازن تولید انرژی به روش بیوگاز استفاده می‌کنند. با وجود همه این موارد در صورت رشد بیش از حد گیاه، آسیب‌های وارد شده به محیط‌زیست خیلی بیشتر از موارد استفاده آن خواهد بود. رشد بیش از حد سنبل آبی در تالاب‌ها و انواع اکوسیستم‌های آبی باعث کندی عبور قایق‌ها می‌شود و مشکلاتی برای اکوسیستم‌های آبی و محیط‌زیست منطقه به وجود می‌آورد که به دلیل غیربومی بودن این گونه در منطقه است. اگر رشد این گیاه کنترل نشود، می‌تواند عامل خطرناکی برای اکوسیستم‌های آبی مثل دریاچه‌ها و تالاب‌ها باشد؛ از جمله این که حجم زیاد برگ‌های سنبل آبی روی آب مانع رسیدن نور به گونه‌های گیاهی و جانوری زیر سطح آب می‌شود، سنبل آبی اکسیژن آب را کاهش می‌دهد و موجب مرگ ماهی‌ها می‌شود. همچنین تراکم برگ‌ها روی سطح آب زمینه‌ساز تجمع پشه‌ها می‌شود.
کنترل رشد سنبل آبی در تالاب‌ها
گیاه‌شناسان می‌گویند رشد سنبل آبی در اکوسیستم‌های آبی را به سه روش شیمیایی، فیزیکی یا بیولوژیکی می‌توان کنترل کرد. استفاده از ماشین‌آلات ویژه جمع‌آوری یا روش‌های شیمیایی مثل استفاده از علف‌کش یا استفاده از حشرات با رشد بی‌رویه این گیاه، از جمله راه‌های مقابله با رشد بی‌رویه این گونه مهاجم است. اما در این بین خبرها حاکی از این است افرادی شروع به پرورش این گیاه و فروش آن به عنوان گیاهی تزیینی کرده‌اند که باعث رشد بی‌رویه این گیاه و ایجاد مشکلات محیط‌زیستی برای طبیعت منطقه می‌شود. دکتر بهروز دهزاد، بوم‌شناس (اکولوژیست) و استاد دانشگاه شهید بهشتی، درباره هجوم گونه‌های غیربومی به هر منطقه می‌گوید: «معمولا گونه‌های غیربومی توانایی سازگاری با هر محیطی را دارند، اما ارزش اکولوژیک ندارند و به نوعی آفت منطقه به شمار می‌روند. این گونه‌های مهاجم، گونه‌های باارزش اکولوژیک بالا را از بین می‌برند و فضای آنها در منطقه را می‌گیرند.» از این نظر رشد این گیاه در تالاب‌های ایران و بخصوص استان گیلان می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به محیط‌زیست وارد کند.
Eichhornia-crassipes-سنبل-آبی
آسیب به انسان یا طبیعت؟
برخی شایعات حاکی از سرطان‌زا بودن نگهداری از سنبل آبی است. اما آیا واقعا نزدیک شدن به این گیاه برای انسان ضرر دارد؟
دکتر حسین آخانی، استاد گیاه‌شناسی دانشگاه تهران، درباره هشدار سرطان‌زا بودن سنبل آبی می‌گوید: «گیاهانی با ترکیبات کارسینوژن وجود دارند که به دلیل تماس با پوست یا شیرابه‌های سمی که دارند باعث ایجاد سرطان پوست می‌شوند. اما گیاهان تزئینی در منازل، در نهایت ممکن است برای انسان آلرژی ایجاد کنند. سنبل آبی استفاده غذایی برای انسان ندارد و بنابراین می‌توانیم بگوییم خطر جدی برای سلامت ما ایجاد نمی‌کند.» دکتر آخانی در ادامه، آسیب‌های این گیاه و گونه‌های مهاجم را برای طبیعت منطقه این گونه عنوان می‌کند: «می توان گفت این گیاه و سایر گونه‌های مهاجم باعث ایجاد وضعیتی شبیه به سرطان در طبیعت می‌شوند و در اکوسیستم منطقه اختلال ایجاد می‌کنند.
این گیاه‌شناس برجسته افزود: معمولا در مناطقی که دام‌ها چرای بی‌رویه دارند و علوفه‌های خوش خوراک تمام می‌شوند، گیاهانی که غالب می‌شوند، مواد سمی وارد بدن دام‌ها می‌کند و با تغذیه دام از آنها، آن مواد سمی وارد گوشت و شیر دام می‌شود. بنابراین ما باید بیش از هر چیز نگران چرای بی‌رویه دام‌ها باشیم که می‌توانند غیرمستقیم باعث ایجاد سرطان شوند.»
در مجموع به نظر می‌رسد اگر گیاهی به صورت تزئینی در محل کار یا زندگی وجود داشته باشد، نمی‌تواند آسیب جدی برای انسان داشته باشد و فقط ممکن است گرده‌افشانی بعضی گیاهان زمینه‌ساز بروز حساسیت‌های پوستی شود. تعدادی از گیاهان نیز باعث ایجاد تورم در گلو یا روده و ایجاد مشکلات تنفسی برای انسان می‌شوند. اما تا به حال گزارشی از سرطان‌زا بودن گیاهان تزئینی و بخصوص سنبل آبی دیده نشده است. آنچه در مورد سنبل آبی نیاز به مراقبت دارد، جلوگیری از پراکنش این گیاه در اکوسیستم‌های آبی کشور است.
منبع: خبرگزاری تسنیم
