گیاهان نادر و رو به انقراض
با توجه به تغییراتی که انسان در محیط زیست اطرافش ایجاد کرده موجب مختل شده کل اکوسیستم شده است. با از بین رفتن هر حیوان یا حشره یا گیاه زندگی بسیاری از موجودات دیگر نیز در خطر می افتد. گیاهان نیز از این قاعده مستثنی نیستند. امروزه مشکل از بین رفتن گونه های گیاهی گریبانگیر ایران و تمام جهان شده است. گیاهان نادر ایران اغلب در شرایط ناسازگار قرار گرفته اند یا مورد استفاده بی رویه گل فروشان واقع شده اند.
معرفی گیاهان در حال انقراض:
1- سوسن چلچراغ: سوسن چلچراغ ملکه تمام گونه‌های بومی ایران زمین است و فقط در ایران رویش دارد ارزش این گیاه به این دلیل است که ترکیب ژنتیکی‌اش به دوران چهارم زمین شناسی برمیگردد. مناطقی از رودبار و تالش و داماش که آن هم متاسفانه به خاطر چیدن و لگد کردن گل نسلش درحال انقراض است!
2- لاله واژگون: گل لاله واژگون که تنها عامل انقراضش چیدن بی رویه مردم است که نسل آن رو به خطر انداخته است.
3- گیاه پیچ جِید: این گل زیبا به خاطر فرم خاص گل‌های خودش که شبیه منقار طوطیه شهرت دارد و بومی فیلیپین است. این گل به خاطر سخت تکثیر شدن وسخت بذر دادن و البته به خاطر جنگل زدایی بی رویه در منطقه بومی خودش در حال نابودی است. گرده افشانی این گل به عهده‌ی خفاش‌ها بوده و رنگ خاص گل اون توی کمتر گلی دیده میشود.
4- گل کامپیون یا نوعی سیلن: دوستان این گل زیبا و نام آشنا که گونه‌های اون رو توی زمستون کاشته میشود به نام سیلن یا قلیونک توی ایران در واقع این گونه اختصاصا بومی جزیره‌ای در منطقه‌ی تنگه جبل والطارق ورودیه دریای مدیترانه است که سال‌ها برادران گیاهشناس فکر میکردند که نسل آن منقرض شده، ولی خدا روشکر یک روز که یک کوهنورد آشنا به این گل، می‌رود توی کوه‌های مرتفع این جزیره این گل رو اونجا می‌بینه که چطور منزوی شده و تا ارتفاعات دور از دسترس عقب نشینی کرده؛ و به این ترتیب شادی به اردوی گیاه شناسان برمیگرده و الان تونستن ازش بذر بگیرن و توی باغ‌های گیاه شناسی دنیا پرورش بدن و از انقراضش جلوگیری کنند
5- کورئوپسیس یا اشرفی شکلاتی: گل‌های زیبا و مینیاتوری اشرفی شکلاتی به خاطر رنگ قرمز تیره و مایل به قهوه‌ای خودشون به این اسم خوانده میشود و قطر گل‌ها حدود ۴ سانتی متر و عطری شبیه به عطر وانیل یا ارکیده وانیلی می‌دهد. این گل‌ها بومی مکزیک هستند که متاسفانه نسلشون ۱۰۰ سال پیش منقرض میشود، ولی خدا رو شکر هر طور که بود تونستند تعدادي ازین گل رو از طریق تکثیر رویشی و کشت بافت و انتقال ژن باززایی کنند که اون‌ها هم به خاطر عقیم بودن قادر به تولید بذر نیستند و با قلمه و تقسیم ببوته باید تکثیر بشوند.
6- گل منقار طوطی یا لوتوس: این گل زیبا که تا حدودی شبیه به پیچ جِیده بومی خاص جزایر قناری است و دارای برگ‌های باریک و نقره‌ای رنگ و مقاوم به کم آبی و گل‌های قرمز و نارنجی رنگ است. دلیل به خطر افتادن این انقراض پرنده‌ی گرده افشانی کننده این گل است که بهش پرنده‌ی آفتاب میگن یا شکارچی عنکبوت، گفته میشود. ابتدا تصور میشود که این گل کاملا منقرض شده، ولی بعدا چند گونه که پیدا شد امکان گرد افشانی با حشرات دیگه هم قوت گرفت؟! که بتوانند اون حشرات رو پرورش بدهند و نسل این گل هم حفظ بشود که هنوز این اتفاق نیفتاده؟! درحال حاظر این گل به صورت مصنوعی تکثیر شده و توی فضای سبز ازش استفاده میشود.
7- ارکیده روح یا گاست: این گونه ارکیده علاوه براینکه در خطره، گیاهی خیلی خیلی خاص است ازین جهت که برخلاف همه گل‌های دیگه به فتوسنتز اعتقادی ندارد و برگ هم حتی ندارد، میتواند همیشه زیر خاک زندگی کنه تا موقع مناسب گلهاشو بفرسته بالا، درواقع این گل با قارچ‌ها و درختان همزیستی مسالمت آمیز دارد و ازین طریق زندگی می‌کند، بومی کشور کوبا و یک منطقه در فلوریدا است وتکثیرش هم تقریبا ممکن نیست، چون وقتی گل بده باید یک نوع شپ پره آن را گرده افشانی کند و بذرش هم باید بریزه روی نوعی خزه خاص تا سبز بشود! البته با کشت بافت توانستند کشتش کنند و وارد بازار بشود.
8- درخت کوکای: این درخت عجیب و زیبا از خانواده‌ی پنیرکیان یا گل ختمی که فقط بومی جزایر هاوایی است. تا سال ۱۸۶۰ فقط ۳ عدد ازین درخت وجود داشت که بعدا در سال ۱۹۵۰ دانشمندان به این نتیجه رسیدند که نسلش از بین رفته است، ولی خوشبختانه بیست سال بعد یک گونه ازین درخت توی هاوایی پیدا شد خوشحالی رو به کمپ گیاهشناسان برگردوند، اما متاسفانه به خاطر آتش سوزی که سال ۱۹۷۸ رخ داد همین یک گونه هم به جز یک شاخه از بین رفت……از همون یک شاخه برای تکثیرش استفاده شد و از آن جا که این درخت سخت تکثیر میشود الان حدود ۲۳ عدد بیشتر نمانده که آن هم دلیلی بر اثبات انقراض نیست. عمده دلیل انقراض این درخت همونطور که توی مقدمه گفته شد از بین رفتن نسل یک پرنده گرده افشان شهدخوار به نام «وستیاریا» عنوان شده است.
9- گل انگلی جسد یا رافلزیا: این گل بزرگترین گل دنیا محسوب میشود و هنگام بازشدن گلهاش تا ارتفاع یک متر و نیم هم میتواند برسد و با تصاعد کردن بوی جنازه و تعفن هم بدبو‌ترین گل گیتی شناخته شده و هم سوسک‌ها و مگس و حشرات رو برای گرده افشانی خودش فرا میخواند؟! بومی سوماترا و جنگل‌های کم ارتفاع اندونزی است ونه برگ نه ریشه نه ساقه و هیچی ندارد به صورت انگل وار، وارد تنه گیاه پیچ موچسب شابلوط میشه و پس از مدتی زندگی انگلی از این گیاه از داخل تنه آن گلهایش رو بیرون می‌فرستد!
10- ارکیده‌ی کفش ونوس: سلطان ارکیده‌ها کفش ونوس متاسفانه نسلشون در حال انقراض است به خاطر نابودی رویشگاه‌ها و سخت بودن تکثیر و زندگی همزیستی با قارچ‌ها و درختان! این گیاه بومی اروپا است و خوشبختانه اونا به موقع به خودشون اومدن و حتی با ایجاد حفاظت فیزیکی پلیس از آسیب رساندن به این گل در طبیعت جلوگیری می‌کنند گل‌هایی که در آزمایشگاه کشت بافت شدن هر شاخه تا ۵ هزار دلار آمریکا به فروش میرسند. تکثیر این گل هم به قدری سخت است که حتی چارلز داروین هم نتوانست تکثیرش کند.
11- درخت فرانکلین: این درخت زیبا از خانواده‌ی چای‌ها و بومی منطقه آلتاما‌ها از شهر جورجیا است که متاسفانه از قرن ۱۹ به بعد در طبیعت منقرض شد و فقط تعدادی از آن توسط شخصی به نام آقای بارتارام که قرن ۱۹ قبل از انقراض تعدادی از اون رو تکثیر کرد. این گیاه زیبا دارای گل‌های معطر سفید و برگ‌هایی که در پاییز قرمز میشن و خیلی زیبا است. البته امروزه به صورت گل اپارتمانی یا درختچه‌ای وجود دارد که همگی از همون پایه‌ای که آقای بارتارام تکثیر کرد به وجود اومدند…
12- گل کاملیا میدلمیست: این گل اکنون به عنوان کمیاب‌ترین گل عالم شناخت شده است و چرا که دو پیاز از اون یکی توی نیوزیلند و دیگری توی یک گلخانه در لندن وجود دارد که توسط آقای میدلمیست در سال ۱۸۰۴ از چین به انگلیس برده شد. البته امکان اینکه مردم عادی تو حیاطشون داشته باشند بدون اینکه بشناسند هم وجود داره، چون این اقای گیاهشناس همون سال‌ها تعدادی رو به بیرون فروخته است. این گل در چین کلا نابود شده و الان توی باغی در لندن هم گلدهی منظمی ندارد و اخیرا توانسته گل بدهد.
13- درخت شمشاد: در شمال ایران می روید که بعد از استعمار انگلیس کمیاب شده و همان تعدادی که وجود دارند هم به دلیل بیماری های قارچی که هیچ درمانی ندارند در حال نابودی هستند.
14- پیچک ایرانی: بومی جنوب ایران است به علت ساختمان سازی در حال انقراض می باشد.
15- زعفران دو گله: نوعی از گل زعفران با نام زعفران دوگله است که از یک پیاز دو تا گل زغفران بیرون می آید. این گل زعفران سفید رنگ بوده و در قسمت بیرونی گلبرنگ هایش راه های بنفش تیره دارد. گل زیابی زعفران دوگله از گیاهان نادر ایران است که تنها در ارتفاعات بالادست شمال و غرب ایران در دامنه های سنگلاخی و مخروبه ها می روید. این گل برعکس زعفران بنفش، در ماه های اسفند، فروردین و اردیبهشت گل می دهد.
16- گل سنگ دندان: گل سگ دندان از جمله گل هایی است که گونه های متنوعی دارد. به عنوان مثال از این گل حدود ۲۵ گونه تنها در نواحی معتدل آسیا، آمریکای شمالی و اروپا یافت شده است. در ایران نیز یک گونه جدید از آن دیده شده است که تنها در ناحیه شمالی البرز و در میان درختان راش می روید. پیاز این گل در دو برگ داشته و در ماه های دی تا فروردین گل می دهد
17- درخت انجیلی: درختی با برگ هایی به رنگ های قرمز، زرد، نارنجی، سبز، قهوه ای و خلاصه دیگر رنگ های این تنالیته را با هم در درخت انجیلی می بینید. علت نامگذاری نام لاتین این درخت به parrotia یا طوطی یکی به دلیل فردی است که این درخت را شناسایی کرد چرا که همین نام را داشت و دیگری به دلیل شکل میوه ی آن است که شبیه به منقار طوطی است.
18- زنبق ایرانی: اگر چه گیاه زنبق در تمام دنیا یافت می شود و نمی توان آن را نادر خواند اما گونه ای از گیاه زنبق در ایران یافت می شود که به دلیل رنگ و خصوصیاتی که دارد می توان آن را نه تنها از گیاهان نادر ایران بلکه از گیاهان بومی ایران خواند. این نوع زنبق را در هیچ کجای دنیا به جز کوهستان های حومه ساری و آذربایجان پیدا نخواهید کرد. رنگ گل زنبق ایرانی به رنگ کرم و زرد و گاهی قهوه ای بوده و بسیار زیبا هستند. اگر در طبیعت این نوع گل را دیدید برای حفظ طبیعت به آن آسیبی نزنید.
19- سنبلک چالوس: این گونه کمیاب از گیاهان نادر ایران در دسته سرده کلاغک قرار می گیرد و تنها در دره چالوس دیده شده است. در ارتفاعی بین ۳۰۰ تا ۱۱۰۰ متری لبه صخره ها و در ماه های اسفند و فروردین می روید. رنگ آبی زیبای این گل کوچک جلب توجه می کند. پیاز این گیاه نادر ایران تنها یک گل می دهد که به ندرت به ارتفاع ۳۰ سانتی متری می رسد.
20- نجم آبی: نجم آبی یا سیلا گیاهی پیازی است. نجم آبی را می توان در قسمت های مرتفع جنگل های راش در بین ۸۰۰ تا ۲۰۰۰ متری و یا بالاتر در استان گیلان و در نواحی مجاور آن در استان آذربایجان یافت. معمولا این گل ها شکلی شبیه به لیوان دارند اما اگر نور کافی به آن ها نرسد شکل گل برگ ها افقی می شود.
21- جام زرین: استرنبرجیا یا جام زرین یکی از گیاهانی است که پیاز دارند و در پاییز گل می دهند و دارای هشت گونه ی شناخته شده است. با اینکه تعداد گونه های آن کم است اما همین تعداد اندک بسیار گسترش یافته اند و از جنوب غربی اروپا تا جنوب غربی آسیا گسترده اند. معمولا در خاکهای شنی رشد می کند و زهکش خوب بستر کاشت، وجود دوره ای گرمای خشک در تابستان و خاک های آهکی برای گل دهی آن توصیه می شود.
