پرورش گیاهان زینتی در خانه

الف – چگونه گياهان زينتي را در خانه پرورش دهيم ؟

امروزه پرورش گیاهان زینتی در خانه يكي از بهترين، جذاب ترین و سالم ترین سرگرمي هاست. گياهان زينتي مخصوصا در فصل زمستان قسمت عمده تزئينات داخلي منزل را تشكيل مي دهند. به علاوه پرورش گیاهان زینتی در خانه براي كساني كه باغي در اختيار ندارند و مي خواهند فعاليت هاي گلكاري داشته باشند حائز اهميت است. حتي براي كساني هم كه باغي در اختيار دارند و علاقمند به پرورش گل هستند اين موضوع قابل توجه است.

با وجود آن كه محیط خانه معمولا براي پرورش و نگهداري گلها محل مناسبي نيست، با این حال مردم به پرورش گیاهان زینتی در خانه بسیار علاقه مندند. براي پرورش گیاهان زینتی در خانه بايد احتياجات اصلي آنها و بهترين طرق كشت اين قبيل گياهان را به خوبی بدانيم.

در درجه اول بايد گياهاني را كه از نظر برگ يا گل زينتي و قابل نگهداري در منزل هستند بشناسيم و آنها را انتخاب كنيم و طرز سازگاري و تطابق آنها را با شرايط داخل منزل فرا گيريم. در صورت امكان بايد مجموعه اي از گیاهان زینتی را جمع آوري كنيم كه شرايط رشد آنها در منزل با شرايط محلي كه طبيعت زندگي مي كنند تفاوت نداشته باشد. به عنوان مثال ميزان حرارت در منزل بايد طوري تنظيم شود كه گياه شانس زندگي كردن را داشته باشد . اكنون كه در بیشتر منازل شوفاژ هست بايد انواع خاصی از گياهان زينتي را در منزل پرورش داد.

اگر برگ فيكوس شما مي ريزد و يا برگهاي سيكلامن زرد مي شود ، نبايد فورا آنها را دور ريخت بلكه بايد علت آنرا شناخت.

براي مثال: اگر به طور مرتب آب سرد به گلدان سيكلامن بدهيم برگهايش خيلي زود زرد مي شود.

ب – سازگاري گياهان زينتي با محيط داخلي منزل، باغ و باغچه :

مفهوم سازگاري يا تطابق با محيط عبارت از واكنش مناسب موجود زنده نسبت به شرايط محيطي است.

به عنوان مثال : دسته اي از گیاهان زینتی با بعضي از شرايط محيطي از قبيل : خاك، رطوبت، روشنائي و خشكي هوا سازگارتر و كم توقع ترند و در قبال تغييرات آنها غالبا عكس العمل مناسب دارند. در صورتيكه انواع ديگر گیاهان زینتی حساس ترند و در صورت تغييرات زياد شرايط زيستي، از بين ميروند.

گلهایی كه پرورش دهندگان به بازار عرضه مي كنند، بدوا از طبيعت جمع آوري شده اند و مهم است كه ما محيط زيست طبيعي اين گياهان را بشناسيم.

البته بسياري از گیاهان زینتی به تدريج خود را با محيط جديد سازگار مي كنند ولي آن كيفيت ومرغوبيت و احتمالا استفاده اي را كه با توجه به شناخت سازگاري با محيط زيست حاصل مي شود به دست نمي آورند.

پس در درجه اول برای پرورش گیاهان زینتی در خانه بايد احتياجات گياهاني را كه مي خواهيم پرورش دهيم بشناسيم.

پرورش دهنده بايد مطلع باشد كه سيكلامن، بنفشه آفريقايي، سرخس ها و آفلاندرا و گياهان خانواده آناناس كه جنگلي هستند، محيط مرطوب لازم دارند.

كاكتوس و ساير نباتات به اصطلاح گوشتي، كه بافت ضخيم داشته و بياباني هستند و در مناطق خشك و گرم و در روشنائي شديد عمل آمده اند، به هيچ وجه امكان رويش در باغ و باغچه را ندارند ولي احتمالا اگر بخواهند در منزل آنها را نگهداري كنند، بخصوص در فصل زمستان بايد به آنها خيلي كم آب بدهند و آنها را در محل روشن نزديك پنجره قراردهند ، هرچند دراين مورد استثناهایي وجود دارد .

تفكيك گياهان رطوبت دوست و خشكي پسند بخصوص براي توليد كنندگان و گل فروشان حائز اهميت است .

زيرا در گلخانه ها و مغازه هاي گل فروشي محيط مرطوب آماده است و نبايد اين دو نوع نبات باهم نگهداري شوند ( يعني گياه رطوبت دوست و گياه خشكي پسند ) چون بافتهاي انواع كاكتوس و نباتات گوشتي در محيط مرطوب نرم مي شوند و وضع طبيعي خود را از دست مي دهند .

بعضي از گلها ، سايه پسندند و بعضي به تغييرات شب و روز حساسند .

اگر دسته اي از گلها مثل گل داوودي را كه مخصوص مناطق جنوبي هستند و در روزهاي ۱۲ ساعته گل مي كنند، به مناطق شمالي ببرند، كه در تابستان طول روز به ۱۶ ساعت مي رسد، گل نمي دهد، مگر اينكه طول روز كوتاه شود. به عبارت ديگر اين دسته از گياهان در اوایل مهر، كه طول روز كوتاه مي شود گل مي دهند.

در سالهاي اخير هزاران هزار گياه در اثر عدم آشنايي و مهارت مردم همچنين در اثر عدم سازگاري با محيط در منازل از بين رفته اند ولي با شناسائي گياهان مقاوم و کسب مهارت در پرورش گیاهان زینتی در خانه، تعدادقابل توجهی از این گياهان را مي توان در خانه نگه داشت.

طرح دو نوع گلخانه : یک طرفه و دو طرفه

قدم اول تفكيك بين گلخانه اي است كه در يك محيط متناسب از لحاظ گرما ، روشنائي و رطوبت عمل آيند و محيط خشك و كم نور اطاقهاي منازل و آپارتمان ها براي آنها مناسب نيست .

برای پرورش گیاهان زینتی در خانه بايد بتوان آنها را با شرايط داخلي منزل سازگار کرد.

ممكن است در منزل بخاري يا شوفاژ باشد و ميزان حرارت بالا و پائين برود، دريچه ها ممكن است باز و بسته شوند يا روشنائي لازم در منزل موجود نباشد.

بدین ترتيب گياه با بودن شرايط نا مساعد وضع نا متعادلي پيدا مي كند و نياز به حرارت و رطوبت مناسب گلخانه را دارد

شما نمي توانيد به خاطر نگهداري گلدانهاي مناسب منزلتان را عوض كنيد ولي لااقل مي توانيد گلدانهاي متناسب براي منزلتان بخريد .

در زمستان اگر شما در يك اطاق سرد زندگي مي كنيد و هنگام شب بخاري يا شوفاژ را خاموش مي كنيد ، بايد نباتات مقاوم به سرما در اطاق داشته باشيد .

در صورتيكه اطاقتان تاريك است و نور كامل آفتاب نداريد ، از گياهاني كه گل نمي كنند و فقط برگشان زينتي است ، مثل فيلندرون استفاده كنيد .

هر گياهي نيازهاي غذایي خود را از طريق ريشه و برگها تامين مي كند ، علاوه بر اين برگها بايد تنفس كنند .

بنابراين به هوا احتياج دارند . ولي از جريان شديد هوا ناراحت مي شوند .

سرد و گرم شدن ناگهاني محيط ، روشنایي شديد و روشنایي كم همه عواملي هستند كه در زندگي گياه موثرند .

در هواي آزاد گياهان مقاوم خود را براي اين گونه شرايط آماده كرده اند. اما برای پرورش گیاهان زینتی در خانه وقت بيشتري لازم است و براي اينكه احتياج گياه تامين شود بايد آنچه را كه مساعد است فراهم كنيد و آنچه مناسب نيست حذف نمایيد.

گياه را نبايد يك مرتبه و ناگهانی از محيط تاريك و سايه دار در روشنایي شديد آفتاب قرار داد. در اين صورت برگهاي قديمي و كهنه مي سوزند و فاسد مي شوند و برگهاي جديدي كه با موقعيت و محل جديد سازش دارند روي گياه رشد مي كنند.

درباره سازش انواع گیاهان زینتی و اكثر برگها كه در مقابل نور خيلي شديد قرار گرفته اند مثالهاي زيادي ميتوان آورد. مثلا در فصل زمستان گلدان فيكوس و سرخس و غيره در داخل منزل نگهداری می شوند و سرسبز و شاداب هستند اما در بهار وقتي كه درجه حرارت هوا زياد مي شود، اگر ناگهان در آفتاب شديد و در هواي آزاد قرار داده شوند اين تغيير ناگهاني برگ هاي كهنه را از بين مي برد. دليل اين موضوع واضح است، زيرا سازش برگها به روشنایي فقط در موقع رشد برگ است. وقتي كه برگ به حد بلوغ رسيد يعني كامل شد، ديگر سازشي وجود ندارد.

عوامل مهم و موثر در پرورش گیاهان زینتی در خانه:

محيط داخلي بافتهاي تشكيل دهنده هر گياه ، مخصوصا ًدر قسمتهاي گل و برگ مداوم بوسيله محيط اطرافش متاثر مي شود .

عوامل فيزيكي خارجي ، يعني نور ، حرارت ، رطوبت ، هوا و غيره ميزان واكنش هاي سلولي را تنظيم مي كنند. البته به شرطي كه اين عوامل به صورت متناسب و در حد قابل تحمل و مورد نياز به گياه برسند.

گیاهان زینتی فقط تا موقعي رشد طبيعي و معمولي دارند كه هريك از عوامل محيطي در حد متناسب و به اصطلاح بهینه باقي بمانند.

هر وقت، هوا ، حرارت ، نور ، رطوبت و آب و مواد غذايي از اين حد تجاوز كنند و محدوديتي در رشد طبيعي گياه ايجاد شود ، گياه حساسيتي نشان مي دهد كه نمايش دهنده رشد غير طبيعي گياه است .اكنون درباره بعضي عوامل مهم و موثر كه در رشد گياهان خانگي موثر هستند به طور جداگانه مي پردازيم:

۱ – نور :

یکی از مهم ترین مواردی که در پرورش گیاهان زینتی در خانه باید مورد توجه قرار گیرد نور است. گیاهان زینتی براي تهيه غذا به روشنائي احتياج دارند. نور ممكن است بوسيله اشعه مستقيم خورشيد، يا اينكه بطور غير مشتقيم بتابد. شدت نور غير مستقيم ممكن است كم يا زياد باشد. معمولا در گوشه هاي اطاق نور بطور غير مستقيم و به مقدار كم به گياهان ميرسد. اغلب گیاهان زینتی گلدار حداقل نصف روز نور مستقيم خورشيد را لازم دارند تا جوانه هاي گلشان رشد كند و باز شوند مثل گل شب بو. كاكتوس ها و انواع ديگر گياهان گوشتي نيز به نور مستقيم خورشيد نيازمندند. براي اينكه رنگ زيباي كروتون تغيير نكند، بايد آن را در نور مستقيم قرار داد. به طور كلي نور شديد آفتاب به دليل اينكه از عمل كربن گيري جلوگيري مي كند و تعريق را در گياه افزايش مي دهد زيان آور و در نتيجه رشد گياه به تعويق مي افتد.

عشقه ، فيلودندرون ، بگونياي برگي ، پيروميا و دراسنا ، كه داراي برگهاي زينتي هستند و به همين منظور هم كاشته مي شوند بايد در نور غير مستقيم خورشيد با شدت زياد قرار بگيرند.

گیاهان زینتی لطیف مثل، بنفشه آفريقايي نيز نور غير مستقيم به مقدار زياد لازم دارند. گياهان گلدار را در گوشه هاي كم نور اطاق نبايد قرار داد.

گياهان برگي را اگر يك يا دو هفته براي تزئينات در محل كم نور قرار دهند، بايد بعد از اين مدت جايشان را عوض كنند و آنها را در محل روشنتري قرار دهند و يا اينكه بايد دو دسته گلدان آماده كرد و هر هفته جاي آنها را عوض كرد . يعني يك سري را براي دكوراسيون در محلي كه نور كم است و سري ديگري را در محل روشن قرار داد.

گیاهان زینتی سايه پسند يعني آنهائي كه به نور كم احتياج دارند مثل عبائي و بعضي از سرخس ها و فوتوس را مي توان در نور كم يعني در گوشه هاي اطاق قرار داد.

۲ – هوا و حرارت:

هوا و درجه حرارت نیز از مواردی است که در پرورش گیاهان زینتی در خانه اهمیت زیادی دارد.

هواي خنك به آن اندازه اي كه براي زندگي انسان ضروري است براي گياهان ضرورت ندارد. با این وجود گياه هم احتياج به هوا دارد به خصوص كه هوا اغلب همراه رطوبت است. حرارت زياد كه هواي مرطوب را از بين مي برد دلیل اكثر ناراحتي هاي گياه است. لذا تهويه مناسب براي پرورش گیاهان زینتی در خانه یک ضرورت است و بهتر است پنجره ها در قسمت بالاي اطاق باشد.

بايد توجه داشت كه هر اندازه گياه به سقف اطاق نزديك تر باشد بيشتر متحمل گرما و خشكي مي شود. در خانه های خيلي گرم که از بخاري براي گرما استفاده مي شود، بهتر است گلدان ها را در كف اطاق بچينند. به طور معمول حرارت اطاق در روز بايد معادل ۲۰ درجه سانتيگراد باشد و در شب ۱۵ درجه مناسب است.

اختلاف حرارت شب با روز نبايد بيشتر از ۵ درجه سانتيگراد باشد. اگر حرارت روز مثلا ۲۵ درجه باشد و در شب يخبندان شود گياه از بين مي رود. مخصوصا گياهاني كه رطوبت دارند صدمه بيشتري خواهند ديد.

معمولا گياهاني از قبيل: آويز ، كاغذي درختي ، شاه پسند درختي را در زمستان در اطاقي كه حرارت ۷ تا۱۰ درجه سانتيگراد دارد نگاهداري مي كنند.

به اين ترتيب اين گياهان در زمستان استراحت مختصري مي كنند و چون حرارت كم است به آب كمتري احتياج دارند و ريشه هايشان سالم مي ماند و نمي پوسد. در بهار و تابستان بعد اين گياهان بيشتر و بهتر گل خواهند داد.

گلدان هاي مركبات را كه در منزل نگهداري مي كنند، بهتر است در تمام طول مدت زمستان در زير زمين خنكي كه حدود ۷ تا ۸ درجه سانتيگراد حرارت دارد نكهداري كنند و به آنها كم آب بدهند. به اين ترتيب موقع بهار گلهايشان نمي ريزد و ميوه روي درخت ظاهر مي شود.

همچنين در اطاقهاي عير مسكوني كه بخاري يا شوفاژ ندارد و يا اينكه گرما كمتر از ۱۰ درجه سانتيگراد است، برخی از گياهان كه در حال استراحت و خواب هستند بهتر و سالم تر مي مانند: مثل عبائي ، نخل زينتي و فيكوس.

برای پرورش گیاهان زینتی در خانه باید توجه داشت که درجه حرارت مناسب براي گياهان مختلف یکسان نيست. مثلا آنتوريوم و بنفشه آفريقايي، گرماي زيادتري نسبت به فيلودندرون نیاز دارند. در گياهان برگي كه مبداُ شان مناطق گرمسيري است حرارت روز بايد بالاتر از ۲۵ درجه سانتيگراد و در شب در حدود ۲۰ درجه باشد.

اطاقهاي ما اغلب در زمستان براي پرورش گیاهان زینتی در خانه طراحی نشده اند زيرا زياد از حد گرم مي شوند. زيان اين گرما از سرما زيادتر است. بهتر است گياهان گل دار مانند سيكلامن يا ميخك در اطاق نسبتا خنك نگهداري شوند. به اين ترتيب دوام گل زيادتر مي شود.

در اطاقهایی كه درزهاي پنجره آنها باز هستند، گلدانهایی كه نزديك پنجره قرار گرفته اند در شب هاي زمستان صدمه مي بينند. به همين دليل بايد گلدان ها را در شب از كنار پنجره ها دور كرد و يا به وسيله پرده يا كركره آنها را از سرما محفوظ داشت. اگر گياه سرما ديد و برگهايش خشن و سفت شد بايد آنرا با آب سرد شست تا به تدريج به حالت اوليه برگردد ولي نبايد گياه را نزديك بخاري قرار داد. با وجود اين ممكن است گياهي كه سرما ديده دوباره به حالت اول برنگردد.

۳ – رطوبت :

کنترل رطوبت در خانه شاید کمی مشکل باشد اما در پرورش گیاهان زینتی در خانه این عامل نیز اهمیت خود را داراست.

اكثر گياهان به غير از كاكتوس ها و گياهان به اصطلاح گوشتي در هواي گرم و خشك ناراحت مي شوند. گاز بخاري، هواي اطاق را خشك مي كند. نبايد انتظار داشت كه در اطاق رطوبتي معادل گلخانه تهيه كنيم اما ميتوان مثلا با گذاشتن كوزه هاي گلي روي رادياتور و قرار دادن ظرفي محتوي تورب يا خزه بين گلدانها به شرطي كه دائما مرطوب باشد تا حدي رطوبت مورد نیاز را تامين كرد.

بايد به خاطر داشت كه براي گياهان گرمسيري رطوبت بهتر از حرارت زياد است. رطوبت دهی به برگ گياهان خيلي موثراست براي اين كار مي توان در يك روز گرم تمام گلدان ها را از اطاق خارج كرد و با يك دستگاه آب پخش كن برگها را شستشو داد يا در منزل اگر روي مبل ها را با پلاستيك بپوشانند مي توان با تلمبه هاي دستي روي برگها را خيس کرد.

ممكن است گلدان گل را داخل گلدان بزرگتري قرار دهند و ميان جدار دو گلدان را با تورب يا خزه مرطوب پر كنند و مجددا در فواصلي تورب يا خزه را مرطوب نمايند ، يا اينكه يك طشت آهني كه شش گلدان يا بيشتر در آن جا مي گيرد تهيه كرده و گلدانها را در آن بچينند ، بين گلدانها را با خزه يا تورب مرطوب پر كنند و دائما تورب يا خزه را مرطوب نگهدارند طريق ساده تر اينكه روي خاك هر گلداني تورب يا خزه مرطوب قرار دهند.

برای پرورش گیاهان زینتی در خانه اگر بتوان تعدادی از گلدان ها را به طور مجتمع در گوشه اي قرار داد رطوبتشان بهتر حفظ مي شود.

گیاهان زینتی رطوبت دوست مثل سيكلامن و بنفشه آفريقايي يا آزاله را در موقع استحمام در حمام بگذاريد. گلدانهاي مذكور را در تمام مدت شب از حمام بيرون نياوريد به اين وسيله گلها شاداب خواهند شد .

بعضي از گياهان در شرايط خشكي هوا مي توانند زندگي كنند و حتي بهتر رشد مي كنند مانند : عبائي ، سانسوريا و سجافي.

به طور كلي گياهان را نبايد نزديك شوفاژ ، بخاري يا مقابل دهانه كولر و در و پنجره هاي باز قرار داد.

گياهاني را كه رطوبت زياد لازم دارند در محفظه شيشه اي بنام تراريوم مي كارند. از اين محفظه علاوه بر نگهداري گياهان گرمسيري به غير از كاكتوس ها و ساير گياهان گوشتي مي توان براي تكثير گياهان ديگر استفاده كرد.

برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص پرورش گیاهان زینتی در خانه می توانید اطلاعات تخصصی هریک از گیاهان را در بخش گلخانۀ باغبون ملاحظه فرمایید.