معرفی خاک قلیایی

خاک قلیایی مشکلات زیادی را برای کشاورزی، باغداری و یا پروژه‌های گلخانه‌ای ایجاد می‌کند. زیرا مواد مغذی خاک را برای گیاهان، غیر قابل جذب می‌کند. ولی با این وجود برخی از گیاهان با خاک‌های قلیایی سازگاری بهتری دارند. و به صورت اختصاصی برای رشد و نمو در این نوع خاک‌ها تکامل یافته‌اند. پس افرادی که در زمینه پرورش انواع گیاهان و محصولات گیاهی فعال هستند باید بدانند گیاهانیکه پرورش می‌دهند در چه خاکی عملکرد بهتری دارند. با روش‌های سنجش میزان اسیدیته خاک آشنا باشند. و در مواردی بسته به نوع گیاه و محصولات خود میزان اسیدیته خاک را کم یا زیاد کنند. در خاک‌هایی نیز که دیگر قابل اصلاح نیستند مثلا خاک‌های شور مناطق گرم و خشک، بهتر است به جای تلاش برای تغییر اسیدیته خاک از گیاهان متناسب با شرایط خاک استفاده شود. تا از بدتر شدن وضعیت خاک جلوگیری کنیم.

معرفی برخی گیاهان قلیا دوست:

با وجود همه مشکلاتی که برای خاک‌های قلیایی نام بردیم، گیاهان زیادی وجود دارند که هیچ مشکلی با خاک قلیایی ندارند و حتی به خوبی در آن رشد می‌کنند. به دلیل زیاد بودن تنوع گیاهان سازگار با خاک قلیایی، در منابع مختلف گیاهان سازگار با این خاک ها را  به این صورت طبقه بندی طبقه بندی کرده‌اند:

1- گیاهان یکساله: همیشه بهار، گل مروارید و گل گندم.

2- گیاهان چندساله: انچوزا، گل ناز پاییزی (آتوم جوی)، زنبق ریش دار، کوکب کوهی، ایبریس، نعناع گربه‌ای، گندم کوهی، تاج‌الملوک، همروکالیس ( یا سوسن یک روزه)، زبان در قفقا، سوسن عید پاک (یا ایستر لیلی)، علف بره آبی، انگشتانه، آبشار طلایی، اشوریا الگانس (یا ساق عروس)، هوستا، آذین خوشه‌ای، اسطوخودوس، خربق سیاه، لیخنیس (یا صلیب مالتی)، برگ سدابی، داوودی، باد بلرزان، گرزی، زنبق توری، مریم گلی، مارگریت، برونرا، فلوکس (یا گل آتشی) و بومادران

3- درختچه ها: سرو بادبزنی، شمشاد جنگلی، فندق زینتی، شیرخشت، دوتسیا، شمشاد پیچ، سرو لاوسون ، یاس زرد، برگ ریز، یاس بنفش، ختمی درختی، سماق، گل عروس، گل صد تومانی (گل پادشاه)، بداغ، وایجیلا، سرخدار و یوکا باغی

4- درختان: راش ، زبان گنجشک، کهن دار، شاه بلوط، کاج توپی (یا کاج مشهد)، آلو (آلو، زرد آلو و …)

5- پیچک ها: پیچک بوستون، کلماتیس، کیوی، پیچ تلگرافی، عشقه پنج رنگ و یاسمن زمستانه

روش های اندازه گیری PH خاک:

1/ آزمایشگاه خاکشناسی: بهترین و دقیق ترین روشِ تعیین اسیدیته خاک، این است که یک نمونه از آن را در یک آزمایشگاه خاکشناسی آزمایش کنید. این آزمایشگاه ها با دقت بالایی PH خاک را برای شما مشخص خواهند کرد.

2/ روش های خانگی: در مقیاس کوچک، در کاشت گیاهان زینتی و باغچه‌ای، شاید نیازی به آزمایش خاک در آزمایشگاه‌های خاکشناسی نباشد. و اندازه گیری PH خاک به روش‌های خانگی نیز تا حد زیادی کار افراد را اصطلاحا راه بیندازد. البته بسیاری از روش های خانگی درجه PH را تشخیص نمی‌دهند بلکه صرفا مشخص می‌کنند که خاک اسیدی است یا قلیایی. از جمله روش های خانگی تعیین اسیدیته می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

الف) کیت های خانگی یا PH متر: استفاده از این دستگاه‌ها دقیقترین روش خانگی پی بردن به اسیدیته خاک است.

ب) استفاده از کاغذهای شناساگر: استفاده از کاغذهای شناساگر به عنوان یکی از سریع ترین و مقرون به صرفه ترین روش ها برای تعیین PH خاک است.

پ) استفاده از جوش شیرین و سرکه: جوش شیرین و سرکه، هر کدام به عنوان یک شناساگر برای اسیدیته خاک قابل استفاده هستند.

ت) استفاده از آب کلم قرمز: با جوشاندن قطعات کلم قرمز در آب، یک محلول خنثی و ارغوانی شکل بدست می‌آید که می‌توانید از این محلول رنگی، برای پی بردن به اسیدیته خاک استفاده کنید.

عوامل موثر بر قلیایی تر شدن خاک:

اگر نیاز به ساخت ترکیبیِ خاک قلیایی دارید تا برای یک گونه قلیایی دوستِ گیاهی، یک خاک مناسب تهیه کنید، می‌توانید از روش‌های مختلف استفاده کنید.

1- محلول جوش شیرین: مخصوصا برای خاک گلدان و در مقیاس کوچک از این روش استفاده می‌شود چون تاثیری گذرا دارد. ولی به هر حال اگر تمایل به قلیایی کردن سریع خاک گلدان داشتید، تنها کافیست چند قاشق جوش شیرین را در آبحل کنید. و با آن خاک را آبیاری کنید. البته نباید جوش شیرینِ به کار رفته خیلی زیاد باشد که به گیاه آسیب بزند.

2- استفاده از خاکستر: کاربرد خاکستر به عنوان یک کود قلیایی کننده برای گیاهان گلدانی و باغچه ای کاربرد دارد. علاوه بر اینکه مواد مغذی زیادی در خاکستر وجود دارد که به سرعت قابلیت حل شدن در آبرا دارند. خاکستر باعث بالا رفتن درجه PH خاک خواهد شد و با این کار می‌توانید خاک های اسیدی و یا خنثی را به نوعی تعدیل کنید که برای کاشت گیاهان قلیایی دوست مناسب شوند.

3- استفاده از پتاسیم کربنات: پتاسیم کربنات یک ماده محلول در آب است که برای اصلاح خاک‌های اسیدی و خنثی و بالا بردن PH این خاک ها استفاده می‌شود. از پتاسیم کربنات برای قلیایی کردن خاک در مقیاس های بزرگ مزرعه ای و گلخانه‌ای هم می‌توان استفاده کرد. تنها کافیست مقادیر مناسبی از آن را به سیستم آبیاری اضافه کرد تا به پای گیاهان برسد و خاک اطراف ریشه‌ها را قلیایی تر کند تا شرایط مناسب‌تری برای رشد گیاهان فراهم شود. پتاسیم کربنات جزو مواد مورد استفاده در قلیایی کردن خاک‌ها است.

درمان قلیایی بودن خاک:

برای اصلاح، خاک‌های نمکی و شور چندین روش وجود دارد. در این روش‌ها اگرچه همگی با هدف نهایی کاهش شوری خاک اجرا می‌شوند ولی شیوه کار آن‌ها باهم متفاوت است. به طور کلی روش‌های اصلاح خاک قلیایی بر سه نوع اند:

1/ روش های تبدیل نمک خاک به انواع کمتر زیانبار: در صورتی که به دنبال یک راه ارزان‌تر از زهکش‌گذاری و آبشویی زمین باشیم. می‌توانیم صرفا با افزودن موادی به خاک، یون‌های سدیم و کلسیم خاک را کاهش دهیم. یکی از این روش‌ها افزودن ژیپس یا همان گچ به خاک است. با این کار یک واکنش شیمیایی، سبب تبدیل کربنات و بی کربنات سدیم به سولفات می‌شود. که سدیم در آن به دام می‌افتد و PH خاک کاهش می‌یابد. اضافه کردن گوگرد (سولفور) به خاک قلیایی یک روش دیگرِ اصلاحی، برای این نوع خاک‌هاست. چون به مرور تبدیل به اسید سولفوریک می‌شود و این اسید خود مستقیما سبب کاهش PH خاک می‌شود. به علاوه کربنات‌های سدیم و کلسیم را نیز به ترکیبات سولفات تبدیل می‌کند و خاک را از آن‌ها در امان نگه می‌دارد. سولفات‌های دیگر مثل سولفات آهن و آلومینیوم و نیز نیترات آمونیوم، در اصلاح خاک قلیایی موثر هستند.

2/ روش‌های خروج نمک از خاک: در این روش با استفاده از ماشین آلات مخصوص و بیل‌های مکانیکی، لوله‌های زهکشی در عمق خاک قرار می‌دهند. که جنس این لوله‌ها می‌تواند از جنس PVC باشد. بعد از مستقر کردن زهکش‌ها، اراضی را اصطلاحا آب شویی می‌کنند یعنی اینکه با آبی شور و غیر سدیمی خاک را آبیاری می‌کنند. با این کار سدیم موجود در خاک با املاح آب ترکیب شده و از طریق لوله‌های زهکشی از زمین خارج می‌شود. این شیوه یک روش پر طرفدار در قابل کشت کردن زمین‌های با خاک قلیایی است.

3/ روش های کنترل میزان شوری خاک: مهمترین روش کنترل کنندۀ شوری خاک، استفاده از آبیاری است. چون خود آبیاری باعث کاهش درصد غلظت نمک‌ها در خاک می‌شود. باید به گونه ای تناوب آبیاری را تنظیم کرد که گیاهان در مراحل اولیه رشد خود که حساسیت بیشتری به شوری خاک دارند از آن در امان بمانند.

مشکلات ناشی از قلیایی بودن خاک:

در خاک‌های قلیایی مقدار زیادی یون سدیم و کلسیم در خاک وجود دارد. به همین دلیل، ممکن است خاک قلیایی مثلا خاک‌های سدیمی، خاک شور نیز گفته شوند. یون سدیم و کلسیم از جذب عناصر مغذی توسط گیاهانجلوگیری می‌کند و سبب مشکل در رشد گیاهان می‌شود. همچنین غلظت بالای این یون‌ها باعث مسمومیت گیاهان می‌شود. رنگ خاک قلیایی به دلیل حل شدن هوموس خاک به تیرگی می‌گراید و خاک های قلیایی از نظر مواد آلی فقیر هستند. ساختمان خاک و حالت فیزیکی این نوع خاک‌ها نیز مشکل دارد و خاک دچار فرسایش می‌شود.