بایگانی ماه بهمن, 1400

یکی از بهترین کارها برای داشتن گیاهان بیشتر، استفاده از روش های تکثیر آنها است. تکثیر و پرورش یک گیاه به خصوص در زمانی که گیاه به هرس نیاز دارد و مواد مغذی خاک کم است، سلامت گیاه را تضمین می‌کند و این فرصت را به شما می‌دهد که گیاهچه کوچک خود را داشته باشید و با صبر و مراقبت آن را بزرگ کنید. اما تمامی گیاهان روش های تکثیر منحصر به فرد خود را دارند و بعضی از آنها تکثیر سختی دارند.

تکثیر جنسی گیاهان:

تکثیر جنسی گیاهان شامل ترکیب یاخته های جنسی نر و ماده و تشکیل بذر می باشد تکثیر جنسی با نصف شدن و کاهش کروموزومی گامتهای نر و ماده ، آغاز می شود و بعد از لقاح تعداد کروموزومها به تعداد اولیه افزایش می یابد و با بوجود آمدن ژنوتیپهای جدید همراه است. شکل ظاهری (فنوتیپ) گیاه و انتقال صفات از نسلی به نسل دیگر توسط ژنها تعیین می شود. فرآیند زایشی گیاه با تشکیل گل ، آغاز می شود از ترکیب گامتهای نر و ماده ابتدا تخم حاصل می شود و تخمک تلقیح یافته به دانه تخم دارای خاصیت “خود تولیدی” بوده و حاوی اطلاعات ژنتیکی مورد نیاز برای تولید یک گیاه کامل می باشد. عواملی همچون دما ، طول روز ، هورمونهای گل انگیزی و تغذیه گیاه در تمایز و تشکیل گل ، دخالت دارند.

تکثیر غیر جنسی گیاهان:

در تولید مثل غیر جنسی ، تقسیم یاخته‌ای بدون کاهش کروموزومی (میوز) اساس کار می‌باشد. بطوریکه گیاهان تولید شده حاوی اطلاعات ژنتیکی پایه مادر می‌باشند. تقسیم یاخته‌ای توسط سلولهای غیر جنسی (سوماتیک) انجام می‌گیرد. تقسیم مستقیم یاخته‌ای عامل تشکیل بافت پینه در محل زخم و باززایی و بهبود زخم است و تکثیر رویشی را بوسیله قلمه  پیوند و خوابانیدن شاخه ممکن می‌سازد. این روش تکثیر در کشت بافت نیز مطرح بوده و می‌توان گیاهان جدید را از این طریق تولید نمود. سلول رویشی زنده گیاهان ، دارای قدرت تولید یک گیاه کامل می‌باشد و این پدیده را قدرت خودسازی (Totipotency) می‌نامند و گیاه تولید شده بطور کامل اطلاعات ژنتیکی یاخته های مادری را خواهد داشت.

روش های غیر جنسی تکثیر گیاهان:

1- کاشت بذر: یکی از رایج ترین روش های تکثیر کشت بذر می باشد ، پس از فراهم نمودن خاک مناسب(بهم زدن خاک وتسطيح خاک) بذرها را روی خاک می پاشیم عمق کاشت 2 تا 3 برابر بزگترین قطر بذر است . روی بذر ها را با لایه نازکی از خاک می پوشانیم ،بذر هایی که خیلی ریز هستند را فقط روی سطح خاک میپاشیم. تا زمان سبز شدن بذرها ،بستر کاشت را با اسپری آب مرطوب نگه می داریم ،جوانه ها پس از چند روز تا چند هفته ظاهر خواهند شد .پس از سبز شدن آبياري را به 1-2 روز در ميان کاهش می دهیم .پس از 4-5 برگي شدن گياهان آماده انتقال ميباشند. گیاهانی که از کاشت بذر به وجود می آیند ممکن است کاملا شبیه گیاه مادری نباشند.

2- قلمه زدن: قلمه می‌تواند قطعه‌ای از ساقه، ریشه و یا برگ باشد .در قلمه ساقه ،ساقه ای سالم و بدون گل را به طول 10 تا 15 سانتیمتر دارای حداقل 2 تا 3 بند ، با قیچی یا چاقوی تمیز از گیاه اصلی جدا می کنیم ،برگ های پایین قلمه را جدا کرده و فقط 2 برگ در بالای قلمه باقی می گذاریم .قلمه در دمای معمولی اتاق و در محلی که نور مناسبی دارد نگه داری می شود ،تا زمان ریشه دهی هر روز بستر قلمه را مرطوب نگه می داریم .شرط موفقیت در قلمه زنی آلوده نشدن آن به امراض قارچی است .حفظ رطوبت طبیعی از طریق پوشاندن قلمه با استفاده از نایلون یا شیشه و رسیدن نور کافی جهت انجام فتوسنتز از طریق برگ های نگهداری شده ضروری می باشد .گیاهان تولید شده از طریق قلمه گیری شبیه گیاه مادر بوده و در آنها تفرقه صفات حاصل نمی‌شود.

3- قلمه علفی: این قلمه‌ها از شاخه‌های علفی و در حال رشد بطول 15 – 10 سانتیمتر برداشته می‌شوند و با نگهداری چند برگ جوان برگ (  3 – 2 ) در بسترهای مناسب مانند شسته پاپیت – پرلیت انجام می‌شود. شرط موفقیت در قلمه‌های علفی آلوده نشدن آنها به امراض قارچی و حفظ رطوبت طبیعی با استفاده از نایلون یا شیشه روی آنها و نیز رساندن نور کافی به قلمه‌ها جهت انجام  فتوسنتز و تامین مواد غذایی از طریق فتوسنتز توسط برگهای نگهداری شده می‌باشد. مانند شمعدانی ، داودی ، میخک و …

4- قلمه نیمه خشبی: در قلمه‌های نیمه خشبی وجود برگ همیشه ضروری نیست ولی نگه داشتن یک یا دو برگ کامل و یا نصف پهنک جهت ریشه‌زایی کمک می‌کند. در هر موقع از سال می‌توان این نوع قلمه را گرفت ولی اکثرا در اواخر بهار که شرایط برای ریشه دار کردن قلمه‌ها مساعد است. مانند داودی ، ختمی چینی ، زیتون ، مرکبات ، برگ نو و …

5- قلمه خشبی: زمان برداشت این قلمه‌ها بعد از برگ ریزان و قبل از سبزشدن جوانه‌های گیاه مادری در زمستان و از شاخه‌های فصل جاری گرفته می‌شود ولی این کار نباید دیرتر از وسط زمستان انجام گیرد. در حالیکه قلمه زنی زودتر انجام گیرد، بخاطر وجود خواب در جوانه‌ها مخصوصا در مورد گیاهان مناطق سردسیری و معتدله امکان جوانه زنی و ریشه زایی وجود نخواهد داشت. قلمه‌های خشبی بطول 50 سانتیمتر گرفته می‌شوند و پس از ضدعفونی با قارچ کشها در کیسه‌های نایلونی نسبتا ضخیم با چند سوراخ در زیر ماسه نگه داری می‌شوند. مانند قلمه گیری انگور.

6- قلمه برگ: بعضی از گیاهان را از طریق قلمه برگ می‌توان تکثیر کرد. این نوع گیاهان استعداد تولید جوانه‌ها و ریشه‌های اتفاقی را در برگهای خود دارند و از این خاصیت استفاده نموده و برگهای آنها را با دمبرگ و پهنک برگ در بستر مرطوب و هوای مرطوب قرار می‌دهند.گیاهانی که با این روش می توان تکثیر کرد عبارتند از: مانند بنفشه آفریقایی ، بگونیارکس ، سانسوریا. استرپتوکارپوس، پپرومیا، تولمئیا، برخی سدوم‌ها

7- قلمه ریشه: بعضی از گیاهان در روی ریشه‌های خود تولید جوانه‌های اتفاقی می‌نمایند که با بهره گیری از این خاصیت اقدام به ازدیاد از طریق قلمه ریشه می‌گردد. لازم به یادآوری است که کلیه گیاهانی که استعداد پاجوش دادن را دارند امکان قلمه ریشه را نیز دارند مانند شقایق.

8- ریزازدیادی: این روش شامل تولید گیاه با استفاده از قسمتهای بسیار ریز گیاه نظیر بافتها و یاخته‌ها در شرایط ضد عفونی شده و در محیط کشت مصنوعی با استفاده از سیستم درون شیشه‌ای می‌باشد. این روش را بطور کلی ، کشت بافت می‌گویند.

9- پیوند زدن: پیوند عبارت است از اتصال دو قطعه از بافت زنده گیاه بر روی یکدیگر که منجر به تشکیل یک گیاه مستقل می‌گردد. قسمت بالای محل پیوند را پیوندک می‌نامند. پیوندک وظیفه عمل فتو سنتز و تشکیل محصول را به عهده می‌گیرد. پایه بخش پایین محل پیوند است که قسمتی از تنه و سیستم ریشه را بوجود می‌آورد.

10- تقسیم بوته : بسیاری گیاهان علفی چند ساله را می توان از خاک بیرون آورد و با جدا کردن بوته های ریشه دار و کاشت آنها گیاه جدیدی تولید کرد . بهتر است ریشه با محلول آب ولرم و سموم قارچ کش ضد عفونی شود. سپس با چاقوی تیز یا قیچی، گیاه اصلی را به چند گیاه کوچک تر تقسیم کنید، اما یادتان باشد هر کدام از گیاهان تکثیر شده باید قدری ریشه داشته باشند.تعدادی از گیاهان آپارتمانی مثل سجافی یا گندمی، برگ بیدی، آگلونما و سانسوریا با این روش تکثیر می شوند.بعضی از گیاهان باغچه مانند انواع سدوم، پیچ امین الدوله، پیچ تلگرافی، گیاهان خانواده کراسولاسه (مثل نازگوشتی)، کوکب، زنبق وگیاهانی که ریشه های غده ای دارند نیز با این روش تکثیر می شوند .

11- گرفتن پاجوش :هرگونه رشد رویشی که از ریشه گیاه( درخت ، درختچه و…) حاصل می شود را پاجوش می گویند.پاجوش ها در بسیاری از درختچه ها و گیاهان گوشتی و کاکتوس ها دیده می شوند.پاجوش های قاعده ی گیاهان ممکن است مستقل از گیاه مادر، سیستم ریشه ای تشکیل دهند یا ندهند. اگر ریشه بدهند، می توان آن ها را مستقیما کاشت و اگر ریشه ندهند مانند قلمه باید آنها را کاشت.

12- تکثیر از راه پیاز: تکثیر گیاهانی چون زنبق رشتی، سنبل، لاله، نرگس، گلایول، عبائی، گندمی، گل ناز، گل سانسورا ، گل تری پاسیاتا به وسیله پیاز یا سوراخ های کوچک که در کنار سوراخ اصلی روئیده می شود انجام می پذیرد. زمان کاشت پیازها در پاییز است.

13- تکثیر از راه تکمه: تکثیر از راه تکمه یا غده گوشتی زیر زمینی که هر کدام از آنهادارای چندین چشم می باشند در گیاهانی مانند بگونیا،گلوکسینیا و گل کوکب صورت می گیرد.

14- ساقه زیرزمینی یا ریزوم: ساقه‌ای است که در زیر خاک و یا در سطح گلدان کنار گلدان مادری قرار داد و سپس ساقه‌های رونده را در کنار گلدان مادری کاشت نمود و پس از رشد در آنها گیاهکها را از مادر جدا کرد. گیاهانی که با این روش می توان تکثیر کرد عبارتند از: ارکیده، هل، سانسوریا، عبایی، کردیلین، مارانتا

15- خوابانیدن ساده : شاخه ی بعضی از گیاهان را بدون جدا کردن از تنه گیاه مادر در داخل خاک می کارند به گونه ای که جوانه ی انتهایی شاخه برای تولید گیاه جدید بیرون از خاک قرار بگیرد .

16- خوابانیدن کپه ای: در این روش تکثیر گیاهان به جای آنکه شاخه را خم کرده و در خاک قرار دهیم. خاک را بر ری شاخه ها ریخته و کپه ای از خاک در پای گیاه ایجاد می کنیم. به مرور زمان از محل جوانه و چشمک های گیاه شاخه های جدید شروع به رشد می کند. پس از رشد کامل شاخه ها می توان خاک پای گیاه را کنار زد و شاخه های جدید ریشه دار را از گیاه مادری جدا کرد و در محل دیگری کاشت.

17- خوابانیدن هوایی: خوابانیدن هوایی را برای شاخه های که ضخیم هستند و امکان خم کردن آنها وجود ندارد می توان استفاده کرد. در روش خوابانیدن هوایی ابتدا قسمتی از پوست ساقه به عرض ۵ سانتی متر را جدا کرده سپس مقداری خاک یا خزه یا کوکوپیت را بوسیله نایلون دور قسمت جدا شده قرار می دهیم. قسمت بالا و پایین نایلون را بوسیله طناب محکم می بندیم. باید دقت داشت که همیشه خاک مرطوب باشد. اگر خاک رطوبت خود را از دست داد میتوان نایلون را باز کرده و مقداری خاک را مرطوب کرده سپس دوبار محل را با طناب بست. بعد از مدتی ساقه در محل بسته شده شروع به ریشه زدن می کند.

اکالیپتوس گیاهِ همیشه‌سبز بومی استرالیاست که رشد سریعی دارد. از اکالیپتوس در محصولات مختلفی استفاده می‌شود. ازجمله آنها می‌توان به داروهای درمان سرماخوردگی، کرم‌ها و پمادهای مُسکن عضلات و درد مفاصل، عطرها، لوازم آرایشی و بهداشتی، طعم‌دهنده‌ها، محصولات دندانپزشکی و همچنین محلول‌های صنعتی اشاره کرد. در ادامه به برخی خواص اکالیپتوس می پردازیم:

1- خواص ضد میکروبی: در فوریه سال ۲۰۱۶ میلادی، محققان صربستانی شواهدی یافتند که عملکرد ضد میکروبی اکالیپتوس را تائید می‌کرد. همچنین مطالعه‌ دیگری نشان می‌دهد که روغن اکالیپتوس می‌تواند در باکتری‌های ایجاد کننده‌ عفونت در دستگاه تنفسی فوقانی را از بین ببرد.

2- کاهش علائم سرماخوردگی و بهبود مشکلات تنفسی: یکی از خواص اکالیپتوس که بسیاری نیز با آن آشنا هستند، رفع گرفتگی بینی و به طور کلی مجاری تنفسی است. از اکالیپتوس در صنعت داروسازی برای تولید دارو‌های ضدسرفه و سرماخوردگی استفاده می‌شود. تحقیات نشان داده‌اند که این داروی گیاهی می‌تواند خلط را کاهش داده و همچنین «برونش» و «برونشیول» ریه‌ها را افزایش دهد. به علاوه اینکه اکالیپتوس یک ماده‌ ضد التهاب نیز محسوب می‌شود.

3- اکالیپتوس و مراقبت از دندان‌ها: عصاره برگ اکالیپتوس (اکالیپتول) ممکن است به تقویت سلامت دندان‌ها کمک کند. برگ‌های اکالیپتوس حاوی مقادیر زیادی اتانول و نوعی پلی‌فنوال است، ترکیباتی که می‌توانند با برخی باکتری‌های ایجاد کننده حفره در دندان و برخی بیماری‌های لثه مقابله کنند. به همین دلیل است که در تولید بسیاری از دهانشویه‌ها از اکالیپتوس استفاده می‌شود.

4- بهبود عفونت‌های قارچی و زخم‌ها: مرکز پزشکی دانشگاه مریلند توضیح می‌دهد که در طب سنتی بومی در کشور‌های مختلف، از اکالیپتوس برای درمان عفونت‌های قارچی و زخم‌های پوستی استفاده می‌شده است.

5- دفع حشرات: اکالیپتوس یک ماده دافع حشرات و حشره‌کش محسوب می‌شود. در سال ۱۹۴۸ میلادی، روغن اکالیپتوس به عنوان یک حشره کش و دافع آن‌ها در ایالات متحده آمریکا رسما به ثبت رسید. روغن اکالیپتوس و لیمو توسط برخی افراد به عنوان دافع حشرات استفاده می‌شود و در دور نگه‌داشتن آن‌ها موثر است.

6- تسکین درد: استنشاق اسانس اکالیپتوس می‌تواند باعث کاهش درد شود. اکالیپتوس حاوی ترکیبات ضد التهابی بسیاری، مقل سینول و لیمونن، است که می‌تواند به عنوان مسکن در بدن عمل کنند. در یک مطالعه مشخص شد که استنشاق روغن رقیق‌شده‌ اکالیپتوس به مدت ۳۰ دقیقه در روز، به طور قابل توجهی درد و فشار خون را کاهش می‌دهد. البته با توجه به آنکه برخی تحقیقات هیچ اثر تسکین‌دهنده‌ای از این روغن را نشان نداده‌اند، هنوز نمی‌توان با قاطعیت این خاصیت اکالیپتوس را تائید کرد.

7- تقویت سیستم ایمنی بدن: بر اساس یافته‌ها، یکی دیگر از خواص اکالیپتوس آن است که روغن این گیاه می‌تواند پاسخ سیستم ایمنی بدن را تحریک کند. به طور خاص، این تحقیقات نشان می‌دهند که روغن اکالیپتوس «پاسخ فاگوسیتیک» سیستم ایمنی بدن را نسبت به یک پاتوژن تحریک می‌کند. این پاسخ، فرآیندی است که سیستم ایمنی ذرات خارجی موجود در بدن را از بین می‌برد.

8- خاصیت آنتی اکسیدانی: اگرچه برگ تازه اکالیپتوس خوراکی نیست، اما برگ‌های خشک این درخت را می‌توانید به صورت دمنوش مصرف کنید. مراقب باشید که چای اکالیپتوس را با روغن اکالیپتوس اشتباه نگیرید، چرا که در صورت مصرف می‌تواند سمی باشد! بنابراین تنها باید برگ خشک شده‌ اکالیپتوس را دم کنید و آب آن را بنوشید، نه آنکه روغن آن را به چای خود اضافه کنید. برگ‌های اکالیپتوس منبع غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها، به خصوص فلاونوئید‌ها هستند که بدن شما را از استرس اکسیداتیو و آسیب رادیکال‌های آزاد محافظت می‌کند.

9- درمان خشکی پوست: یکی از خواص اکالیپتوس درمان خشکی پوست، با افزایش محتوای سرامید در آن است. سرامید‌ها نوعی اسید چرب در پوست انسان هستند که وظیفه‌ حفظ رطوبت پوست را بر عهده دارند. افرادی که پوستی خشک، شوره سر، یا اختلالات پوستی مانند درماتیت و پسوریازیس دارند، معمولا سطح سرامید کمتری دارند. استفاده‌ موضعی از عصاره‌ برگ‌های اکالیپتوس برای افزایش سرامید پوست و حفظ رطوبت آن بسیار مفید است.

10- کاهش استرس: اعتقاد بر این است که اکالیپتوس برخی علائم اضطراب را کاهش می‌دهد. در یک مطالعه، ۶۲ نفر بعد از استنشاق روغن اکالیپتوس قبل از عمل، کاهش زیادی در استرس پیش از عمل تجربه کردند. همانطور که پیشتر نیز ذکر شد، اکالیپتوس حاوی اکالیپتول است که همچنین دارای خواص ضد اضطرابی است.

11- درمان حساسیت فصلی: برخی ترکیبات موجود در روغن اکالیپتوس، مانند اکالیپتول و سیترونلال، دارای اثرات ضد التهابی و تعدیل کننده‌ فعالیت سیستم ایمنی بدن هستند. به همین دلیل از این روغن می‌توان برای تسکین علائم آلرژی فصلی استفاده نمود. از آنجا که مبارزه با عفونت، التهاب و میکروب‌ها از دیگر خواص اکالیپتوس است، استفاده از روغن آن می‌تواند به تغییر پاسخ سیستم ایمنی هنگام تماس بدن با یک آلرژن، کمک کند.

12- تسکین درد گوش: از آنجا که روغن اکالیپتوس به عنوان یک خلط آور عمل می‌کند می‌تواند علاوه بر رفع انسداد مجاری تنفسی، باعث ایجاد مایعات درکانال گوش شما شود و علائم عفونت گوش و سردرد را بهبود بخشد. از این‌رو، روغن اکالیپتوس برای بهبود درد گوش ناشی از سرماخوردگی یا آلرژی استفاده می‌شود.

13- کنترل دیابت: اگرچه سازوکار شیمیایی دقیق تأثیر اکالیپتوس بر بهبود دیابت مشخص نیست، اما براساس تحقیقات دم‌کردن برگ‌های اکالیپتوس می‌تواند راهی برای پیشگیری و درمان دیابت باشد.

14-د استفاده به عنوان صابون: روغن اکالیپتوس به صورت رایجی در صابون ها، پاک کننده ها و شوینده ها استفاده می شود. این کاربرد ابتدا به علت بوی خوب آن و سپس تاثیر گندزدا، ضد باکتری، ضد عفونی و ضد میکروبی آن است.

موارد منع مصرف اکالیپتوس:

 مصرف خوراکی روغن اکالیپتوس غلیظ به علت اسانس‌های موجود در آن باعث مرگ می‌شود و در درمان بیماران مبتلا به قند خون، ایجاد اختلال می‌کند.

در دوران بارداری یا شیردهی از مصرف اکالیپتوس پرهیز کنید.

روغن این گیاه اگر استعمال موضعی داشته باشد، سمی نیست. اما نباید از این گیاه برای مصارف داخلی استفاده کرد.

تماس با مواد حاصل از گیاه و حتی تماس با قسمت‌های مختلف گیاه نظیر شاخ و برگ آن در افراد حساس کهیر ایجاد می‌کند.

محلول‌های روغنی آن نباید در فرآورده‌های بینی به کار روند، زیرا حرکات مژک‌ها را مهار کرده و پنومونی چرب ایجاد می‌کند.

اسانس مورد استفاده در فرآورده‌های داروئی باید عاری از آلدئیدهای فرار باشد.

مصرف بی‌رویه و زیاد اکالیپتوس باعث ایجاد ورم معده، سردرد، تشنج، ورم کلیه، پیدایش خون در ادرار، ضعیف شدن رفلکس‌ها و حرکات تنفسی، پایین آمدن فشار خون و درجه حرارت بدن می‌شود و مصرف زیاد آن باعث فلج دستگاه تنفسی، خفگی و مرگ می‌شود. لذا باید در اندازه‌های مجاز مصرف شود.

اکالیپتوس به کودکان زیر ۲ سال نباید داده شود. در مورد کودکان بزرگ‌تر و اشخاص مسن‌تر از ۶۵ سال با دم کرده رقیق، مصرف آن را شروع و به تدریج غلظت دم کرده را تا حد مجاز رسانند.

علائم مسموسیت با اکالیپتوس عبارتند از:

توجه به این نکته مهم است که اکالیپتوس با برخی دارو‌ها نیز تداخل دارد و ممکن است بر کبد اثر بگذارد. همچنین استفاده از روغن‌های اسانس اکالیپتوس برای کودکان و مادران باردار بدون مشورت با پزشک نباید انجام شود.

سرگیجه – احساس خفگی – کوچک شدن مردمک چشم